We hebben het over chaos als we beelden zien van de dampende resten na een brand. Of als je de kamer van je tiener betreedt. Maar wat is chaos in systemen als een team, een organisatie of een samenleving eigenlijk echt?

Chaos is de toestand die je aantreft als een complex systeem, zoals een samenleving, overgaat in een volgend complex systeem. Vroeger had chaos niet de negatieve connotatie die het nu heeft. Chaos betekende in de Griekse mythologie de leegte waaruit dingen konden ontstaan. Geen hopen puin, geen heftige of wanordelijke toestanden, maar gewoon een lege creatieruimte; het werd ook wel verbeeld als een soort baarmoeder van waaruit nieuwe dingen konden ontstaan. Ook al was chaos waarschijnlijk in die tijd al net zo chaotisch, er werd neutraal naar gekeken als naar elk ander natuurlijk verschijnsel dat in onze realiteit thuishoort.

Maar in de loop van de geschiedenis heeft chaos een slechte pers gekregen en inmiddels steken we veel energie in het bestrijden ervan. We proberen kostte wat het kost om er structuur, netheid en orde voor in de plaats brengen in de vorm van plannen, beleid, begrotingen, enzovoort. Het proberen te beteugelen van onzekerheid is management. Maar wat we in een fase van chaos harder nodig hebben is leiderschap. Een bewuste leider probeert die rommelige onzekerheid niet koste wat het kost weg te managen door krampachtig structuur aan te brengen of schijn-zekerheid creëren.

Kantelpunt

Chaos heeft namelijk een functie. Het is een natuurlijke fase die nodig is om verder te komen. Het kenmerkt zich door onzekerheid en niet-weten, en dat vinden we erg oncomfortabel. Maar er komt ook een enorme kracht uit voort die je nu al op veel plekken om je heen ziet. Naast de wrijving geeft het een enorme impuls die leidt tot nieuwe initiatieven, ideeën, innovatie vanuit een drive om een nieuwe toekomst vorm te geven.

Chaos markeert dus een kantelpunt.  Zonder enige vorm van crisis kan een systeem niet fundamenteel veranderen, juist omdat we die wrijving en creatiekracht van ‘zo wil ik het niet langer’ zo hard nodig hebben. We pendelen in zekere zin altijd heen en weer tussen creatie, verval en weer nieuwe creatie. Chaos is de toestand van de tussenfasen.

Het is niet mogelijk om alleen maar te creëren, er zullen ook dingen moeten sneuvelen om ruimte te maken voor het nieuwe. Met dat loslaten van het oude kunnen ingewikkelde gevoelens komen kijken en dat hoort er helemaal bij. Van ons vraagt het om er niet voor weg te lopen. Om je over te geven aan het feit dat er onrust en onzekerheid is en je open te stellen voor wat daaruit kan ontstaan. Als je zelf die creatiekracht voelt of een aandrang om dingen te verbeteren, ga dan experimenteren en nieuwe dingen uitproberen. Dit is een vruchtbare tijd daarvoor en je kunt op die manier de toekomst mee helpen vormgeven.

Als je in je omgeving merkt dat je team daar last van heeft en dat het bepaalde mensen verlamt, help ze dan om de chaos te leren verdragen, leid ze er door heen. Een paar tips daarbij: houd de purpose, het hogere doel van waar jullie als team of organisatie mee bezig zijn steeds op het netvlies, want dat dient als een baken in alle schommelingen. Benadruk dat onzekerheid en misschien zelfs angst in deze fase normaal is. Ga met elkaar toekomst scenario’s uitwerken. Ga op een constructieve manier aan de slag met het co-creëren van een nieuwe toekomst.