We vergeten nog weleens dat wij mensen óók natuur zijn. We zijn niet de baas maar onderdeel van een veel groter ecosysteem. Net als allerlei andere organismen, planeten, de zon, oceanen en noem het allemaal maar op.

Samenlevingen, organisaties, teams, het zijn allemaal uitsneden van grotere ecosystemen. Daar valt veel over te zeggen, maar laat ik mij beperken tot het verschijnsel ‘bazen’ zoals we dat kennen binnen onze (menselijke) organisaties.

Zelf ben ik in verschillende rollen (interim)baas geweest. Het voelde altijd wat vervreemdend dat uitsluitend die titel me de ‘macht’ gaf om andere mensen te beoordelen. Er hoorden vaak bevoegdheden bij die titel die maakten dat ik toestemming kon geven of weigeren, mensen opdrachten kon geven en beslissingen kon nemen die soms ingrepen op de persoonlijke levenssfeer van de ander. De experts, de specialisten die ik aanstuurde waren volgens het organogram, hun titel en hun salaris ondergeschikt aan mij. Maar: zonder hen was ik nergens.

Ik dacht destijds dat het de verantwoordelijkheid van mijn rol was die me zo nu en dan enorm beklemde, maar inmiddels besef ik dat het heel ergens anders in zat.

Gaan we op zoek naar ‘bazen’ in andere natuurlijke groepen, dan denken we al snel aan zilverruggen en andere alfa’s. Toch hebben die een redelijk beperkte rol: het beschermen en veilig houden van de groep. Olifanten hebben een matriarch, maar haar rol is de saamhorigheid van de groep bewaken. Ze is geen baas, ze is vooral het sociale cement.

Ook een bijenkoningin is geen baas. Je zou haar eerder kunnen omschrijven als de purpose van het bijenvolk. Ze kan zelf weinig en is volledig afhankelijk van de groep. Wel is ze de reden waarom het volk functioneert en zichzelf in stand houdt.

Zwermen vogels, scholen vissen, maar ook bossen, regenwouden en koraalriffen zijn zelfsturende, zelforganiserende organismen. Er is geen baas, er is een grote diversiteit aan rollen en specialismen. Alles voegt op een eigen manier waarde toe, om het geheel te laten floreren of om balans te herstellen. Het draait om symbiose, niet om hiërarchie.

Voor zover ik het kan overzien zijn er geen andere natuurlijke systemen met bazen die opdrachten uitvaardigen, bepalen hoe dingen moeten worden gedaan en anderen beoordelen op hun functioneren.

Daarmee zeg ik niet dat het verschijnsel ‘baas’ per definitie onnatuurlijk is (wellicht zie ik iets belangrijks over het hoofd). Wel helpt dit besef om te ontdekken hoe je met je team of organisatie resultaten kunt bereiken op een manier die recht doet aan een dynamiek van symbiose in plaats van hiërarchie. De tijd is rijp om leiderschap anders aan te gaan pakken, of je nu de titel ‘baas’ draagt of niet.