Vijf lessen uit een turbulent jaar

Het zit er bijna op, dit turbulente jaar. Zoals elk jaar kijk ik in die laatste donkere decemberdagen als vanzelf terug op wat er allemaal gebeurd is. Wat het jaar me gebracht én gekost heeft. Hoe ik ben veranderd en wat de lessen zijn geweest die ik geleerd heb.

Net als voor velen is dit geen makkelijk jaar voor me geweest. Het vroeg regelmatig meer van mijn veerkracht en agility dan me lief was. Toch begin ik voorzichtig te concluderen dat ik 2020 niet had willen missen. De inzichten die ik heb opgedaan zijn namelijk, alhoewel soms pijnlijk, stuk voor stuk waardevol. Ik deel ze hier in alle openheid, in de hoop dat je er herkenning of geruststelling en misschien zelfs troost of inspiratie uit kunt halen.

Wat ik schrijf gaat over mij en mijn persoonlijke leerproces, maar omdat we allemaal onderdeel zijn van een groter systeem, zijn mijn lessen net zozeer bruikbaar voor jou, voor teams en voor het hele collectief. Desondanks is een waarschuwing misschien op zijn plaats: heb je geen zin in persoonlijke bespiegelingen, stop dan hier met lezen!

Ingesukkeld

Om eerlijk te zijn: ik was achteraf gezien een beetje ingesukkeld. Een comfortabel leven, leuk werk, regelmatig op reis, veel fijne contacten. Toen in maart het leven opeens acuut tot stilstand kwam, bracht dat me aan het wankelen. Wie was ik eigenlijk nu al die structuren waar ik me onbewust zo mee identificeerde in één klap wegvielen?

De eerste paar weken voelde ik me verdoofd. Overal om me heen zag ik mooie initiatieven ontstaan. Een paar collega’s zag ik razendsnel schakelen naar een nieuwe gedigitaliseerde realiteit. En ik? Ik voelde me een toeschouwer; niet in staat om in actie te komen. En toen die aanvankelijke verdoving begon uit te werken, dook ik linea recta de volgende fase van rouwverwerking in. Maar op het moment dat ik dat besefte, veranderde er iets. Toen het kwartje viel dat ik onderdeel was van een collectief rouw (of verander-)proces, besloot ik dat ik mijn eigen onderzoeksobject zou worden.

Al jaren houd ik me professioneel bezig met het begeleiden van verandering in organisaties. Ik zie van dichtbij wat het met mensen doet, welke natuurlijke fasen verandering heeft en welk leiderschap nodig is om mensen en organisaties daar doorheen te leiden. Maar de intensiteit en omvang van deze ervaring en alles wat het in mij en in het collectief losmaakt, is uniek in zijn soort.

Denkframe

Het besluit om van mijn binnenwereld een onderzoeksomgeving te maken, gaf me een nieuw denkframe. Het hielp me om tegelijkertijd alles te voelen wat er te voelen was én om met enige objectiviteit en nieuwsgierigheid te kijken naar wat er gebeurde. Met een denkbeeldige witte lab jas begon ik naar binnen te kijken om vast te stellen: ‘er is spanning’, of ‘er is verdriet’. In plaats van mijn natuurlijke neiging om afleiding te zoeken en het zo diep mogelijk weg te stoppen, besloot ik het vanuit belangstelling te gaan onderzoeken.

Ken je die uitspraak: ‘Bij de loodgieter thuis lekt de kraan’? Deze loodgieter herkende al snel allerlei denkpatronen, gedragingen en reacties die me bepaald niet hielpen. Precies het soort patronen dat ik altijd zo kundig help om te buigen bij mijn klanten. Interessant.

Les 1: Mijn standaard fabrieksinstelling is dat ik me goed voel. Als ik ongemak, angst of spanning ervaar, dan is dat een teken dat ik me op een niet-constructieve manier verhoud tot wat er aan de hand is. Het is een uitnodiging om anders te kijken naar wat er is. Wat is hier te leren? Wat is het kadootje dat er in zit?

Verdampen

Maar wat zo mogelijk nog boeiender was: op het moment dat ik bewust opzocht waar ik het in mijn lijf voelde – de spanning, het verdriet – en hoe groot het was, dan leek het binnen een paar minuten te verdampen. Terwijl mijn natuurlijke neiging tot wegstoppen vooral meer druk geeft, waardoor het steeds groter wordt. Pijn die je wegstopt geeft stagnatie, pijn die je doorvoelt transformatie.

Les 2: Als je helemaal erkent en voelt wat er is, dan verliest het snel zijn invloed over je. Je lost de blokkade op, waardoor het weer kan gaan stromen.

Als dit jaar iets blootlegt, dan is het hoeveel interactie, onderlinge afhankelijkheid en relaties we wereldwijd hebben. We maken allemaal deel uit van het systeem ‘wereld’ en daarbinnen van talloze andere systemen. De pijn die op één plek leeft, ook al is dat geografisch ver weg, beïnvloedt ons allemaal. Daarom was de spanning, angst en boosheid door gebeurtenissen in de wereld voor velen zo voelbaar: de Amerikaanse verkiezingen, Black Lives Matter, boze boeren, Brexit, Pietendiscussie, mondkapjesplicht, lockdowns… De collectieve stressreactie maakt lontjes korter, polarisatie groter en angst een machtiger raadgever.

Minderheidsgeluid

Een terugkerend patroon binnen veel van deze thema’s is dat er een meerderheidsopvatting is die de richting bepaalt. Het minderheidsgeluid – dat er ook is – wordt beschimpt of gewoonweg genegeerd. Het gevolg is niet dat de minderheid verstomt. In tegendeel: onlust groeit en het geluid wordt luider, net zo lang tot het wel gehoord wordt.

In plaats van denken in ‘goed’ en ‘fout’ en je volledig te richten op wat volgens jou goed is, helpt het om open te staan voor de wijsheid die hierin besloten ligt. Het is een mening die óók leeft in het systeem. Het stelselmatig negeren of de kop in drukken laat het niet verdwijnen. Het zorgt er wel voor dat we een deel van de informatie niet beoordelen op de lessen die daarin zitten en dus niet optimaal benutten.

Dit jaar ben ik flink uitgedaagd op dit thema. Met familie in de VS, voor- en tegenstanders van vaccinatie in mijn directe vriendenkring en een paar zeer uitgesproken kennissen, was het soms lastig om tijdens discussies in verbinding te blijven. En dat zal nog wel even zo blijven. Maar uitzoomend leerde het me dit:

Les 3: Het wegduwen van ‘tegengeluid’ komt als een boemerang terug. Een wijs besluit betekent dat alle informatie die er leeft gehoord en meegewogen is. Niet om een slappe oplossing ‘uit te polderen’; wel om open te staan voor alle beschikbare wijsheid. Niet alleen dat wat in het eigen straatje past.

Chaos en balans

We zijn geconditioneerd om grip te willen hebben op onze realiteit. In die zin was 2020 een oefening in het loslaten van controle. De vraag die we onszelf hebben te stellen is niet: ‘Wat moet er veranderen?’ maar ‘Wat wil er veranderen?’

Waar chaos heerst, is de controle verdwenen. En weet je, misschien is dat precies wat er nu nodig is. Na decennia waarin structuren, templates, protocollen en processen de professionele realiteit bepaalden, biedt dit niet-weten, deze leegte, de ruimte om een nieuwe realiteit te laten verrijzen. Zoals de natuur na een ramp in haar eigen grillige ritme een nieuwe (vruchtbare!) balans vindt, zo zal ook hier na de nodige turbulentie een nieuw evenwicht ontstaan. Niet door meer te doen van wat we al deden, maar door ruimte te geven aan wat er wil ontstaan.

Wij mensen, als onderdeel van de natuur, zijn prima in staat met al onze zintuigen waar te nemen wat er wil veranderen. In plaats daarvan zijn we getraind om steeds stukjes van de natuurlijke chaos onder controle te willen brengen. Wat trouwens vaak weer zorgt voor het ontstaan van nieuwe vormen van chaos op andere plekken…

Les 4: Chaos is een natuurlijke staat. Het hoort bij een complexe en onvoorspelbare wereld. Leiderschap betekent eerst zelf onzekerheid leren verdragen en vervolgens je omgeving daarbij te helpen. Op die manier word je een spaceholder voor wat er wil ontstaan, in plaats van dat je het met druk naar je hand zet.

Radicale verbinding

Je merkt pas wat je mist als je het even niet meer hebt. Niet alleen het schouderklopje bij de koffieautomaat, de blik van verstandhouding tijdens een overleg of een knipoog in het voorbijgaan. Het is eigenlijk alle zintuiglijke informatie die we missen nu we elkaar alleen nog maar in rechthoekige virtuele hokjes ontmoeten.

De manier waarop we met elkaar om (moeten) gaan raakt aan de kern van onze menselijkheid. Het vraagt van ons elkaar niet meer aan te raken. Om onszelf en elkaar te zien als een potentiële besmettingshaard. Alles in mij roept: Nee! We hebben contact nodig om in verbinding te blijven! We mogen niet van elkaar vervreemden! Ik voel tot diep in mijn cellen dat er een tegenbeweging nodig is om het ‘tekort’ dat we oplopen te compenseren.

In een interview voor mijn Nieuwe Leiders Podcast werd door een Vlaamse professor de prachtige uitspraak gedaan dat leiderschap in essentie liefde is; houden van mensen, verbinding voelen en bereid zijn om eerst te geven zonder er direct iets voor terug te verwachten. Het is het gedrag dat we op een onbewust niveau ervaren als we elkaar fysiek ontmoeten, maar wat we missen als we elkaar alleen nog maar virtueel treffen. Het is niet weg, het is alleen minder waarneembaar.

Je kunt het vergelijken met filmacteurs die voor de verandering een keer een rol in een toneelstuk gaan spelen. In het theater is de afstand groter, je kunt de mimiek minder goed zien, je mist snel de subtiliteiten van de gebaren die je op een groot scherm eenvoudig waarneemt. Een toneelacteur zal daarom uitvergroten wat hij normaal doet; hij maakt het letterlijk theatraler om hetzelfde gevoel over te brengen. Ik zeg hiermee zeker niet dat je een rol moet gaan spelen of opeens bigger than life moet worden om de fysieke afstand te overbruggen. Ik trek de parallel om duidelijk te maken dat ook deze situatie vraagt om een schep bovenop het ‘normale’ om je intentie over te brengen. Vaker informeren naar hoe het gaat. Meer delen over hoe het met jou gaat. Meer waardering uitspreken. Attenter zijn. Dat is een les die 2020 mij bracht:

Les 5: Alleen liefde kan angst de baas zijn. Als ik daar in mijn relaties-op-afstand bewust een flinke schep bovenop doen, dan kan het niet anders dan dat verbinding zegeviert.

Ik wens je veel verbinding, inspiratie, wijsheid en gezondheid toe in het nieuwe jaar. Laten we er met elkaar iets moois van maken.

 

Luister naar De Nieuwe Leiders Podcast

Veranderde tijden vragen om ander leiderschap. In De Nieuwe Leiderspodcast neem ik je mee op onderzoek naar hoe we nieuwe vormen van leiderschap kunnen ontwikkelen in organisaties, teams en – niet in de laatste plaats – onszelf. Samen herschrijven we de definitie van leiderschap. Je kunt hem hier beluisteren of via je favoriete podcast app.
 

DE NIEUWE LEIDERS PODCAST

1966

Ook interessant voor je

2 comments on “Vijf lessen uit een turbulent jaar

Theo Vos

Hoi Petra,

Ik heb sinds lange tijd maar eens even de tijd genomen om één van je, toegezonden artikelen, te lezen.
Deze is behoorlijk pakkend, moet ik even alten bezinken.
Veel dingen zijn zo herkenbaar en zijn door jou zo duidelijk op de voorgrond gebracht.
Ik kan me vinden in deze bevindingen al is het alleen maar hoe wij mensen alles als gewoon zien en dan geconfronteerd worden met iets wat we niet kennen en we ons moeten aanpassen.
Over alles wat er het afgelopen jaar is gebeurd valt wat over te zeggen, maar deal maar eens met het onbekende.
Ik vind het een mooi artikel

    Petra - De Implementiedokter Post author

    Dank je wel, Theo. We zijn niet goed in omgaan met onzekerheid, maar laten we eerlijk zijn: alle manieren waarop we de toekomst altijd zo voorspelbaar mogelijk wilden maken hadden al hun beperkingen 😉

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.