Onzekerheid heeft een slechte pers. We proberen het zoveel mogelijk uit te bannen, omdat het allerlei ongemak met zich meebrengt. Het risico dat je onverwacht nat regent of dat je aandelen opeens niks meer waard zijn. Dat je veel tijd moet gaan steken in verklaren waarom je je planning niet hebt gehaald of je budget hebt overschreden. Maar erger nog is dat knagende gevoel. Niet in control zijn, je overgeleverd voelen aan de grillen van alledag.

Toen in 2020 de wereld opeens piepend tot stilstand leek te komen zat ik de eerste weken aan het nieuws gekluisterd. Alsof de dagelijkse aantallen positieve tests en ziekenhuisopnames een baken waren waar ik me aan vast kon houden. Als al je plannen, van je jaarplan tot je vakantie, van het ene op het andere moment op losse schroeven staan, dan ga je op zoek naar iets dat houvast kan geven. Maar steeds opnieuw bleek dat voorspellingen niet uitkwamen en dat regels, structuren en statistieken geen bescherming boden tegen de realiteit, die er sowieso een handje van heeft om uit onverwachte hoek een slag uit te delen.

Fabrieksinstellingen van de realiteit

Laten we eerlijk zijn: dat is nooit anders geweest. Onzekerheid en niet-weten zijn de standaard fabrieksinstellingen van de realiteit. Maar omdat we zo druk waren met het bouwen van constructen om de wereld om ons heen zo voorspelbaar mogelijk te maken, beseften we dat pas echt toen ons leven opeens stil kwam te staan.

Waar kun je nog op bouwen als niks zeker is? Wat is de waarde van gedetailleerde plannen als je al weet dat de realiteit weerbarstiger is dan een groep knappe koppen met elkaar kan uitdenken? Hoe kunt je nog sturen, doelen halen, ambities realiseren?

Dit is het thema waar ik me momenteel helemaal in aan het onderdompelen ben en ik merk dat het vraagt om een flinke paradigma shift. En dat begint bij het erkennen van de inherente waarde van niet-weten.

Basisbehoefte

Vanuit een psychologische invalshoek is het niet zo vreemd dat we zoveel moeite hebben met onzekerheid. Veiligheid is een belangrijke menselijke basisbehoefte en onzekerheid staat daar op het eerste gezicht lijnrecht tegenover. Onzekerheid en niet-weten beschouwen we als risico; er is ons veel aan gelegen om dat zoveel mogelijk te vermijden.

Ja, we weten best dat je het niet helemaal kunt uitbannen, maar toch zijn we diep geconditioneerd om de toevalligheid en grilligheid van het leven zoveel mogelijk aan banden te leggen. Zeg eens eerlijk: waar heb jij je allemaal tegen verzekerd? En check je de Buienradar voor je op de fiets stapt? Ik bedoel maar.

Niet-weten en onzekerheid als bondgenoot

Laat ik je daarom een andere mindset aanbieden; een nieuw denkframe dat ons als leider helpt om niet-weten en onzekerheid als bondgenoot te gaan zien in plaats van als vijand. Want wat zou er gebeuren als we het niet langer als een soort synoniem voor ‘risico’ zouden beschouwen, maar het meer gaan beschouwen als ‘potentieel’?

Een ode aan onzekerheid en niet-weten:

• Het stimuleert ons om creativiteit, visie en wendbaarheid te ontwikkelen
• Het laat vastgeroeste oordelen over hoe het zou moeten zijn oplossen, omdat de realiteit ons steeds opnieuw uitdaagt
• Het maakt dat we nooit te lang op de automatische piloot kunnen functioneren of blijven future trippen. Het stimuleert ons om in de dynamiek van het hier-en-nu waar te nemen wat er nodig is om vooruit te komen en zo de toekomst mede vorm te geven.

En, wat mij betreft het meest ondergewaardeerde aspect van onzekerheid:

• Als niets zeker is, dan ligt alles dus open en kun je kiezen uit een veld vol mogelijkheden.

Voel je hoeveel kansen daar in besloten liggen? Onzekerheid en niet-weten zijn niet het nieuwe normaal. Ze zijn het normaal dat er altijd al was, alleen waren we te druk om dat ten diepste te beseffen. Als leider hebben we de opdracht om onzekerheid meer te gaan waarderen en omarmen. Dat stelt ons in staat om er meer mee te gaan spelen en dansen dan er tegen te vechten.